मुगु —मुगुम कार्मारोङ गाउपालिकाका जनजातिले एक गोरुले जोतेर खेतीपाती गर्ने चलन छ ।माग्री गाउ“का ४१ बर्षिय जिक्मे तामाङ एक गोरुको भरमा आफनो पाखो जग्गामा चिनु, कागुनो, आलु, फापर अन्नबाली लगाउने गरेका छन केबल उनी मात्र नभएर सिङ्गो मुगुम कार्मारोङ्ग गाउ“पालिकाका स्थानीय एक गोरु जोतेर अन्नबाली लगाउदै आएका छन ।उपल्लो मुगुमा भेगमा बसोबास गर्ने जनजातिहरु एक गोरु जोतेर खेती गर्ने चलन परम्परागत हो । घरमा धेरै झोबा गोरु भएपनि खेतीपातीको समयमा एक झोबा गोरु महिला र पुरुषले जोत्ने गरेका छन् ।भिरालो जमिन र साधुरो जग्गा भएकोले २ गोरु जोत्न अप्ठेरो हुदा एक गोरुले धौधौ गरि अन्नबाली लगाउ“नु परेको जिक्मेले भने ‘‘यति गर्दा पनि आकाश बाट पानी नआए दिनभरिको मिहिनेत त्यसै खेर जान्छ’’ ।
मुगु कर्णालीको बगर छेउमा जिक्मेले एक गोरु जोतर जग्गामा अन्नबाली लगाउ“दै थिए पनि केही पनि अर्की एक महिलाले पनि एक गोरु जोत्ने र अर्की बृद्धा महिलाले डोरी लगाएर तान्दै थिईन ।

रुखो र ढुङ्गा भएको जग्गामा एक गोरुले हलो तान्न नसकेपछि अर्को ब्यक्तिले हलो तानेर गोरु लाई हल्का पार्छन । भोक लागे सितलमा बसेर घर बाट पकाएर लिएको आलु र चिसो छयाङ जाड् खाएर थकाई मेटाउ“छन्ब्यापारको लागि बाह्रैमहिना कष्ट नगरे एक गोरुले लगाएको अन्नबाली ३ महिना पनि धान्न मुश्किल हुने गरेको जिक्मेले पिडा पोख्दै भने ‘जन्मथलो लाई बा“झो नराख्ने भन्ने घर सल्लाहले जेनतेन कमाउ“नै प¥यो’ ।गत बर्षमा पनि एक गोरुको भरमा सबै जग्गामा बाली लगाए आखिर ३ महिना पनि कटेन उनि भन्छन शहरको सेतो चामलले परिवार पाल्नु पर्छमुगु, पुल, किम्री, माग्री र डोल्फु गाविसका अधिकाश पुरुषहरु ब्यापारको लागि घरमा नबस्दा खेतीपातीको बेला एक महिलाहरुले पछाडी हलो जोत्ने अर्को महिलाले गोरुको नाकमा डोरी लगाएर तान्ने गरेका छन ।
दाउरा, ताखा, डोल्फु, किम्री, पुवा, चितै, लगायत बस्तीमा अत्यन्तै भीरलो जमिन भएकोले १ गोरु जोत्न पनि नसकिने हुदा महिला पुषले कोदालोको भरमा आलु फापर चिनु बाली लगाउ“ने गरेका छन ।

उपल्लो मुगुमा बसोबास गर्ने जनजातिहरु लाई खेतीपातीले ३ महिना पनि धान्न मुश्किल हुन्छ किम्री गाउ“मा सोनम तामाङ भन्छन एक गोरुले लगाएको अन्नबाली कति उत्पादन हुन्छ होला ।एक गोरुको खेतीपातीले बाहै्रमास खाना नपुग्ने भएपछि अधिकाश पुरुषहरु ब्यापारको लागि घरमा बस्दैनन ।चौरी बाट उत्पादन भएको झोबाले पाखो जग्गा जोत्ने गरेको स्थानीय फुर्बा तामाङले भनिन् झोबा लाई नाकमा डोरी लगायो भने जता लियो उतै जान्छ केही अप्ठेरो हुदै जोत्न सजिलो हुन्छ । परम्परा देखि मुगुम कार्मारोङ पालिका भित्रका स्थानीय अन्नबाली लगाउदा एक झोवा गोरु जोत्ने गरेको पालिका अध्यक्ष छिरिङक्याप्ने लामाको भनाई छ ।